Кыра-кыралаан үөрэтиэм👌 Аҕа-ууһа тоҕус хаан устата ааҕыллар. Уруу-аймах 9 хаан устата тарҕанар.
Аҕа, (старший) - эйигин төрөппүт эр киһи.
Ийэ, (ия) - эйигин төрөппүт дьахтар.
Эһэ - ийэҥ-аҕаҥ аҕалара.
Эбэ - ийэҥ-аҕаҥ ийэлэрэ.
Хос эһэ - эһэҥ-эбэҥ аҕалара.
Хос эбэ - эһэҥ-эбэҥ ийэлэрэ.
Түгэх эһэ - хос эһэҥ, хос эбэҥ аҕалара.
Түгэх эбэ - хос эһэҥ, хос эбэҥ аҕалара.
Биэс тарбах ахсаана түгэх эһэннэн бүтэр. Атын илииҥ тарбаҕар көһөҕүн. Алтыс хаан эһэҕиттэн саҕалаан бары эйиэхэ Өбүгэ дьон диэн буолаллар. Өбүгэ эһэ, атыттар өбүгэ-дьон диэн.
Абаҕа - аҕаҕыттан аҕа саастаах уруу киһи эр киһи барыта.
Убай - аҕаҕыттан балыс, эйигиттэн аҕа саастаах уруу эр киһи барыта.
Таай - ийэҕинэн аймах эр киһи барыта.
Быраат - эйигиттэн балыс уруу эр киһи барыта.
Ини - эйигиттэн балыс бииргэ төрөөбүт уол оҕо.
Бии - эйигиттэн аҕа, бииргэ төрөөбүт уол оҕо.
Эдьиий - эйигиттэн аҕа саастаах уруу-аймах дьахтар барыта.
Балты - эйигиттэн балыс саастаах уруу-аймах дьахтар барыта.
Аҕас - бииргэ төрөөбүт кыргыттартан аҕалара.
Балыс - бииргэ төрөөбүт кыргыттартан сааһынан кырата.
Сурдьу - бииргэ төрөөбүт кыыс быраатын ааттыыр.
Сиэн - оҕоҥ оҕото.
Хос-сиэн - сиэниҥ оҕото.
Сиэн-ини - бииргэ төрөөбүт убайыҥ-быраатыҥ, эдьиийиҥ балтыҥ оҕолоро.
Сиэн-балты - бииргэ төрөөбүттэриҥ кыыс оҕолоро.
Сиэнчэр - сиэннэргинэн урууларыҥ. Хаан булкуһан ырааппыт дьон.
Соноҕос, (сын, son, сыного) - төрөппүт уол оҕоҥ. Удьуоруҥ уолунан сонуур. Аҕатын туйаҕын хатарар, сонун кэтэр. Соноо-оҕо-ос. Үс тыл. Оҕоннон соноо, уонна оһорун диэн таҥара ыйааҕа.
Уол - кыыс - төрөппүт оҕолоруҥ, биитэр уопсайынан оҕо аата.
Сыдьаан уруу - түгэх эһэҕиттэн анараа өттүнээҕи урууҥ барыта.
Сыҕаан уруу - сүктэн кэлбит кийиит-күтүөт уруулара.
Күтүөт - кыыс эрэ.
Кийиит - уол ойоҕо. Уолтан аҕа саастаах дьоҥҥо.
Саҥас - уол ойоҕо, уолтан балыс саастаахтарга.
Түҥүр - уоллаах-кыыс холбоһон ыал буолбут оҕолор аҕалара.
Ходоҕой - холбоспут уоллаах-кыыс ийэлэрэ.
Биллэх - биир ыал кыргыттарын ылбыт күтүөттэр.
Бэргэн - улахан уол ойоҕо.
Бадьа - кыра уол ойоҕо.
Кыҥаттар - холбоспут уоллаах-кыыс уруулара кыҥаттыы буолаллар.
Күрэ-быраат - кийиит-күтүөт бырааттара.
Күрэ-балыс - кийиит-күтүөт балтылара.
Эдьиий-кылын - кийиит эдьиийдэрэ күтүөккэ.
Убай-кылын - күтүөккэ ойоҕун убайа.
Аҕас-кылын - кийииккэ эрин эдьиийдэрэ.
Убай-кылын - кийииккэ эрин убайдара.
Хотун - кийииккэ эрин ийэтэ.
Тойон - кийииккэ эрин аҕата.
Сыбаат уруу - күтүөтүнэн сыбанан уруурҕаһыы.
Сыҕаан уруу - кийиитинэн сыҕайан чугасаһар уруу.
Сыдьаан уруу - биэс хаан кэнниттэн тоҕус хааҥҥа диэри уруу.
Уруу - хаанынан чугас уруу аҕаҥ өттүнэн. Эһэлэриҥ бииргэ төрөөбүттэригэр диэри. Алта хаан иһинэн. Сэттис хаан уруурҕа-һыыта бүтэр. Эр-ойох ылсыы биир аҕа ууһун иһигэр барыан сөп.
Аймах - элбэх дьахтар хааны суурайан хаан быралыйан эрэр кэмин аата. Ийэҥ өттүнэн аймахтарыҥ.